Чӑваш Республикинчи Ҫеҫпӗл Мишши фончӗ 2020 ҫулшӑн кама преми парассине палӑртнӑ.
Фонд ертӳҫи, Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай Чӑваш халӑх сайтне пӗлтернӗ тӑрӑх, сумлӑ премие «Чӑваш Ен» патшалӑх телерадиокомпанийӗнчи телекӑларӑмсен ертӳҫи, сценарисен авторӗ, режиссер пулса нумай ҫул тухӑҫлӑ ӗҫлесе халӑха паха телефильмсемпе передачӑсем парнелекен, Ҫеҫпӗл Мишшин пултарулӑхне халӑх хушшине сарас тӗлӗшпе нумай вӑй хуракан Марина Карягина тата «Ҫеҫпӗл Мишши фончӗпе Чӑваш Республикинчи ытти обществӑлла пӗрлӗхсене нумай ҫул ҫине тӑрса пулӑшнӑшӑн, Чӑваш Енри литературӑпа культурӑна аталантарма пулӑшакан ыркӑмӑлӑх юхӑмне меценат пулса хастар хутшӑннӑшӑн» Анатолий Шагаров нотариус тивӗҫнӗ.
Марина Карягина – Чӑваш Республикин искусствӑсен тава тивӗҫлӗ деятелӗ, Раҫҫей ҫыравҫисен пӗрлӗхӗн пайташӗ, Чӑваш Енӗн литературӑпа ӳнер енӗпе паракан ҫамрӑксен патшалӑх премийӗн лауреачӗ, Чӑваш Республикин литературӑпа ӳнер патшалӑх премийӗн лауреачӗ.
Анатолий Шагаров 1964 ҫулта Комсомольски районӗнчи Йӳҫ Шӑхальте ҫуралнӑ. Афганистанра салтак-интернационалист тивӗҫне пурнӑҫланӑ, унти хаяр ҫапӑҫусенчен пӗринче йывӑр аманнӑ.
Авӑн уйӑхӗн 8-мӗшӗнче ирхи 9 сехетре Комсомольски районӗнчи Йӳҫ Шӑхаль ялӗнче пӳрт ҫунма тытӑннӑ. Инкеклӗ лару-тӑру министерствин специаличӗсем палӑртнӑ тӑрах, ҫулӑм электропралука пула тухнӑ.
Шел те, пушар нимӗн те хӑварман – пӳрт ҫунса кӗлленнӗ. Унта вара виҫӗ ачаллӑ ҫемье пурӑннӑ. Шӑпӑрлансем пурте пӗчӗк.
Нумай ачаллӑ ҫемье нимсӗр-мӗнсӗр тӑрса юлнӑ. Халӗ вӗсене пулӑшу кирлӗ.
Комсомольски районӗнче фольклор фестивалӗ иртнӗ. Каҫалсем иккӗмӗш хут иртекенскере Аслӑ Ҫӗнтерӳ пулнӑранпа 70 ҫул ҫитнине халалласа «Мирлӗ пурнӑҫшӑн» ят панӑ.
Ҫак фестивале ЧР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Владимир Павлов йӗркелесе янӑ. Кӑҫалхи фестивале каҫалсем Тӑван ҫӗршыв хӳтӗлевҫин кунне, Раҫҫейри Литература ҫулталӑкне, Чӑваш Енри К.Иванов ҫулталӑкне те халалланӑ.
Уява район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Михаил Афанасьев тата Комсомольскипе Елчӗк районӗсен ҫар комиссариачӗн пуҫлӑхӗ Сергей Данилов уҫнӑ. Унтан ял тӑрӑхӗнчи пултарулӑх ушкӑнӗсем сцена ҫине тухнӑ.
Аслӑчурчӑксем, кӗҫӗнҫӗрпӳелсем, элпуҫсем вӑрҫӑ вӑхӑтӗнче улах ларнине кӑтартнӑ. Ҫӗнӗ Сӗнтӗр каччи Александр Тарасов вӑрҫа тухса кайна салтаксен юррине шӑрантарнӑ.
Сцена ҫине ҫавӑн пекех Хырхӗрринчи «Палан» ансамбль, Асанкасси тӑрӑхӗнчи юрӑҫсем тухнӑ. Юнтапа тата Йӳҫ Шӑхаль ҫыннисем вӑрҫӑ хыҫҫӑнхи мирлӗ пурнӑҫ вӑхӑтӗнчи хӑна юррисене юрланӑ.
«Каҫал» ансамбль Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх культурисен фестивале хутшӑннӑ. Ӑна ахальтен суйламан. Вӑл 2013 ҫулта Шупашкарта иртнӗ тапхӑрта йӑла-йӗрке культурине тивӗҫлипе кӑтартнӑ.
Сочире ансамбль Пӗтӗм Раҫҫейри I фестивале тата халӑх культурин куравне уҫнӑ ҫӗре хутшӑннӑ. «Каҫал» унта чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркине — Каҫал тӑрӑхӗнчи туйӑн пӗр пайне — кӑтартнӑ.
Фествиале Раҫҫейри 85 тӑрӑхӗнчи пултарулӑх ушкӑнӗсем пухӑннӑ. Фестиваль уҫӑлнӑ ҫӗре 1500 ытла ҫын хутшӑннӑ. Унта хутшӑнакансем тата хӑнасем пурте пӗрле Раҫҫей Гимнне юрланӑ.
Куравра Комсомольски районӗнчи Йӳҫ Шӑхаль ялӗнче пурӑнакан Людмила Козловӑн алӗҫӗсем те пулнӑ.
Фестиваль пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшӳллӗн, «Каҫала» дипломпа чысланӑ. Пултарулӑх ушкӑнӗнче Владимир Павлов, Светлана Лаврентьева, Николай Кисалов, Валерий Гаврилов, Владимир Григорьев, Николай Карпов, Петр Баринов, Александр Тарасов, Валентина Хораськина, Александра Морозова, Зоя Морозова, Валентина Константинова, Зинаида Егорова, Лидия Карзакова пулнӑ.
Сӑнсем (23)
Ака уйӑхӗн 26-мешӗнче Патӑрьел районӗнчи Аслӑ Арапуҫри культура ҫуртӗнче «Ҫурхи пике — 2014» конкурс иртнӗ. Пултаруллӑ та маттур хӗрсем ҫак ята ҫӗнсе илессишӗн тӗрлӗ конкурса парӑнтарнӑ.
Чи малтанах сакӑр пике сцена ҫине тухса хӑйсемпе паллаштарнӑ. «Пирӗн пултарулӑх» конкурсра юрӑ-таша енӗпе тупӑшнӑ. «Хитре кӗпе» конкурсра пикесем илемлӗ тумӗсене кӑтартнӑ. «Пулас профессире» хӗрсем ӗмӗчӗсемпе паллаштарнӑ, пуласлӑхӗ пирки калаҫнӑ. «Ҫурхи тум» конкурсра ӑсталӑх шайне тӗрӗсленӗ, хӗрсем хӑйсен илемлӗхӗпе тӗлӗнтернӗ.
Куракансем пикесене хавхалантарас тӗллевпе кашни конкурс хыҫҫӑн тӑваллӑн алӑ ҫупнӑ.
«Ҫурхи пике — 2014» ята Пӳртлӗ Шӑхаль ялӗнчи Юлия Сидорова ҫӗнсе илнӗ. Пӑлаҫи Атӑкри Анна Федорова «Вице ҫурхи пике» пулнӑ. Анат Чакӑ ялӗн хӗрӗ Алена Елисеева «Ҫепӗҫ пике» коминацире ҫӗнтернӗ. Тури Пӳртлӗ-Шӑхальри Светлана Албутова «Кӑмӑллӑ пике» ята тивӗҫнӗ. Арапуҫ хӗрӗ Анастасия Давыдова «Хӳхӗм пике», Пӑлаҫи Атӑк хӗрӗ Елена Павлова «Сӑпайлӑ пике», Йӳҫ Шӑхаль хӗрӗ Виктория Еремеева «Чӑнкӑ пике», Аслӑ Арапуҫри Кристина Горшкова «Хаваслӑ пике» пулнӑ.
Комсомольски районӗн ҫыннисем Пӗтӗм тӗнчери театр кунне ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнче уявланӑ. Ҫак кун Каҫал ен халӑхӗ премьерӑна васканӑ.
Культурӑпа кану центрӗнче В.Х.Зайцева яччӗллӗ халӑх театрӗ Н.Айзманӑн пьеси тӑрӑх хатӗрленӗ «Кай, кай Ивана» спектакль кӑтартнӑ. Режиссерӗ — Лариса Носова.
Паллах, премьера умӗн сцена ҫинче уяв ячӗпе саламсем янӑранӑ. Культурӑпа кану центрӗн директорӗ М.А.Илларионова зала пухӑннӑ ҫынсене Культура ҫулталӑкӗпе тата Театр кунӗпе саламланӑ.
«Кай, кай Ивана» спектакльти рольсене Виталий Хораськин, Лидия Карзакова, Владимир Павлов, Валентина Курицына, Алексадра Петрова, Валерий тата Галина Ванюркинсем, Алевтина Исаева, Нина Антонова, Лариса Носова, Тит Титов, Владимир Павлов тата «Каҫал» халӑх фольклор ансамблӗн артисчӗсем калӑпланӑ. Сасӑ операторӗн тивӗҫне Виктор Кокшин пурнӑҫланӑ.
Халӑх премьерӑна килӗштернӗ. Ҫакна тӑвӑллӑн алӑ ҫупни те ҫирӗплетнӗ. Спектакль лартакансем сцена ҫинче чӑваш халӑхӗн наци уйрӑмлӑхне уҫса панӑ. Артистсем сӑмах «вӑййи» тата хусканусем урлӑ чӑваш халӑхӗн хӑйне евӗрлӗхне ҫутатнӑ.
«Хӗрарӑмсен пултарулӑхӗ чикӗсӗр — 2014» проект пӗтӗмлетӗвне Чӑваш Енри тӗрлӗ хуларан, районтан 19 ҫын килнӗ. Жюри вӗсенчен 11 финалиста суйланӑ.
Ҫӗнтерӳҫӗсене Дипломсемпе чысланӑ. Жюри — Игорь Милосердов, Дмитрий Капустин, Алексей Белов — проекта хатшӑнакансене тав сӑмахӗ каланӑ.
Финалистсен йышне камсем кӗнӗ-ха? Ҫӗнӗ Шупашкарти Абукина Татьяна Витальевна, Александрова (Самойлова) Татьяна Вячеславовна, Павлова Светлана Станиславовна, Комсомольски районӗнчи Йӳҫ Шӑхаль ялӗнчи Алексеева Ираида Николаевна, Шупашкарти Борисова Наталия Викторовна, Мартынова Татьяна Валерьевна, Кӳкеҫри Кутузова Наталия Юрьевна, Ҫӗмӗрлери Лаптева Ольга Константиновна, Плахова Юлия Валерьевна, Комсомольски ялӗнчи Митюкова Людмила Аркадьевна, Шупашкар районӗнчи Ҫӗньял ялӗнчи Коробко Татьяна Михайловна. Кашнинех хаклӑ парнесемпе чысланӑ.
Проект йӗркелӳҫисемпе сывпуллашнӑ чухне конкурсҫӑсем вӗсене тав тунӑ, ҫитес ҫул ҫак проект пирки хӑйсен пултаруллӑ юлташӗсене каласа кӑтартма, явӑҫтарма тӑрӑшма шантарнӑ.
Нарӑсӑн вун пиллӗкӗмӗшӗ пирӗн ҫӗршывра паллӑ кун. Шӑп ҫирӗм тӑватӑ ҫул каялла ҫак хӗллехи кун пирӗн Совет Ҫарӗсем кӳршӗллӗ Афган ҫӗрӗнчен таврӑннӑ. Унта вӗсем вунӑ ҫула яхӑн — 1979 ҫулхи раштавӑн ҫирӗм пиллӗкӗмӗшӗнчен пуҫласа 1989 ҫулхи нарӑсӑн вунпиллӗкӗмӗшӗччен — хӑйсен интернационалла тивӗҫне пурнӑҫланӑ. Нумай нуша тӳснӗ, нумай юн тӑкнӑ ҫак вӑрҫӑра ҫамрӑк совет салтакӗсем. Каҫал тӑрӑхӗнчен Афганистана хӗсмете кайнӑ яшсенчен те тӑваттӑшӗ ҫапӑҫу хирӗнче пуҫне хунӑ. Вӗсем: Элпуҫ ялӗнче ҫуралса ӳснӗ Вазых Тазетдинов, Тӑманлӑ Выҫли яшӗ Виктор Тумаков, Хирти Явӑш ачи Игорь Гаврилов, Йӳҫ Шӑхалӗнчи Сергей Шмелев.
Ҫак савӑнӑҫлӑ та, ҫавӑнпа пӗрлех хурлӑхлӑ куна асӑнса Хырхӗрри тӗп шкулӗнче асӑну кунӗ иртрӗ. Маларах истори учителӗ Г.Белкова ертсе пынипе ачасем ялти афган вӑрҫин ветеранӗсем ҫинчен ыйтса пӗлсе тӗпчерӗҫ. Ҫывӑх ҫыннисемпе калаҫса сӑнӳкерчӗкӗсене пуҫтарчӗҫ те стенд хатӗрлерӗҫ.
| НАР | 15 |
Паян, нарӑсӑн 15-мӗшӗнче, хӑйсен тивӗҫне ҫӗршыв тулашӗнче пурнӑҫланӑ Раҫҫей ҫыннисене асӑнмалли кун. Ҫак асӑну кунне шӑп та лӑп ҫулталӑк каялла «Раҫҫейӗн ҫар мухтавӗпе асӑну кунӗсем ҫинчен» (выр. «О днях воинской славы и памятных датах России») Федераллӑ саккунпа килӗшӳллӗн паллӑ тума тытӑннӑ. Анчах та эпир ӑна чылай маларах, 1989 ҫулта кӳршӗри Афганистан ҫӗрӗ ҫинчен юлашки Совет салтакӗсене илсе тухнӑранпах паллӑ тӑватпӑр.
Чӑн та, иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи вӗҫленнӗ хыҫҫӑн ҫӗр ҫинче тӗрлӗрен хирӗҫӳсемпе вӑрҫӑсем пулса иртнӗ. Чылай чухне вӗсем Совет Союзӗнчен аякра пулса иртнӗ пулин те, совет, каярахпа Раҫҫей гражданӗсем, вӗсенче хутшӑннӑ, хӑшӗ-пӗри сывлӑхне сиен кӳнӗ, хӑшӗсем вара ӗмӗрлӗхе куҫӗсене хупнӑ. Ҫак хирӗҫӳсенчен чи нумай вӑхӑта тӑсӑлаканнисенчен пӗри — Афган вӑрҫи. Совет салтакӗсем ҫак ҫӗршывра 1979 ҫулхи раштав уйӑхӗнчен пуҫласа 1989 ҫулхи нарӑсӑн 15-мӗшӗчченех пулнӑ. Кашни кунах, кашни каҫах пирӗн ҫамрӑк яшсем ют ҫӗршывра сусӑрланнӑ, е пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Вунӑ ҫул хушшинче Афганистанра 13 833 совет салтакӗ пуҫне хунӑ, каярахпа ҫак шут 15 031 ҫитнӗ. Пирӗн Чӑваш Республикинчи ялсемпе хуласенчи ҫӗр вунпилӗк кил-йыша та калама ҫук йывӑр хуйхӑ килсе ҫитнӗ.
-2.7 °C